Diyogí

"Wikiibíídiiya" bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ
Jump to navigation Jump to search
Naabeehó bikéyahdą́ą́ diyogí aalyáʼígíí, éélkid.
Diyogí kilim patterns beeʼyiistłʼooh, Turkey hoolyéédę́ę́ʼ diyogí aalyá.

Naabeehó Diyogí adéíłʼíínígíí bílaʼashdlaʼii ayóo nidaʼyiiłnį́į́h áádóó bibéeso daʼhólǫ́ʼ ayóo íílį́į́hgo nidaʼyiiłnį́ʼ. Naaná łáhdę́ę́ (Tó wónaanídę́ę́)[1] éí bílaʼashdlaʼí chʼéʼ Naabeehó bidiyogí yéédaʼadléʼgo baʼnidaʼhanį́į́h, díí nidaʼhanį́į́hígíí éí doo hazhʼóʼiʼ adaalyá da, áádóó “machine” beeʼadaalyá. Doo aalá beeʼadaalyádaʼ.

Naabeehó diyogí adéíłnį́į́hígíí éí chʼooʼį́į́h biniiyé adaalį́ʼ, díí éí ééʼ, bighádzítłʼooní, akʼidahiʼniłí, áádóó beeldléí bitsʼą́ą́ dooʼaalį́ʼ. Diishjį́ʼ diyogí nidaʼhanį́į́hígíí éí bílaʼashdlaʼí chʼáá nidaʼkáíʼígíí bichʼį́ʼ nidaʼhanį́į́h.

Łaʼ diyogí dastłʼóóhígíí éí tʼáá yéigo nidaashchʼááʼ, bilagáana bizaadjí éí “geometric patterns” déíłníʼígíí bikʼiʼ nidashchʼááʼ. Naabeehó diyogí adéíłʼį́į́hígíí éí tʼáá beeʼhozíʼní, akóndiʼ yiistłʼóóhʼígíí éí kilims (slit techniqueʼígíí) naʼhalingo yiistłʼóóh. Kilims éí slit technique chʼooʼdaʼyoołį́ʼ, áádóó éí diyogíʼ bijáánil beeʼdaʼhólǫ́ʼ (Tʼáá yiistłʼóóhniʼígíí jáánil nilį́ʼ).

Nitʼąąʼ nahané[łahgo áshłééh | łahgo áshłééh]

Ndaʼałkaahí dóó ééʼdeetįįhii adaʼnį́į́hgo éí Naabeehó diyogí Kiisʼáanii yiitsʼáádą́ą́ ʼoodaʼhółááh daʼnį́į́hgo nidéíłkááh. 1300–1500 biyihah yę́ędą́ą́ʼ Naabeehó ʼoodaʼhółááhgiʼ átʼé.[2] Naanáłá nidáʼááłkááʼiʼ adaʼnį́į́hgo éí Naabeehó 1601–1701 biyihah yę́ędą́ą́ʼ iindaʼ daʼatłʼóóh yiidaʼhółááh, Kiisʼáanii bitsʼáádą́ą́.[3] Ndikʼąʼ Kiisʼáanii kʼé déídiidlééhígíí, Kiisʼáanii bitsʼáádą́ą́ nidaʼjiʼlá, áádóó éí beeʼdajiʼtłʼóóh. Díí éí tʼáá doo Naakáí dóó Bilagáana nidaʼhanééhgo akwii tʼéigo ndikʼąʼ chʼooʼdaʼjoołʼį́ʼ beeʼdaʼjiʼtłʼóóh áádóó dibé nidaʼniilkáá dookwiishdę́ę́ éí dibé bighaa (Navajo-Churro) chʼooʼdaʼjoołʼį́ʼ. 1680 biyihah yę́ędą́ą́ʼ Kiisʼáanii Naakáí yikʼéʼ daʼdéísdlį́į́h, (“Popé’s Rebellion / Pueblo Revolt” ałdóʼ beeʼwoojíʼ) áádóó 1692 biyihah yę́ędą́ą́ʼ Naakáí Kiisʼáanii yitáá nida'hasná, áádóó łaʼ Kiis'áanii Naabeehó yitʼááh héízná áádóó iidą́ą́ diyogí yiitłʼóóíhgíí yéigo baʼhahoolzhiizh.

300 naháí naaltsoos bikáaʼgi bikʼiʼ daʼashchígo, díí éí Naabeehó diyogí déí tłʼóóhígíí. Áádóó éí díí akwii tʼéigo Naakáí bizaadjí naaltsoos beeʼnidaʼnidéí. 1812 biyihah yę́ędą́ą́ʼ éí Hastiin Pedro Piño Naabeehó diyogí ayoo déí tłʼóóh nį́į́hgo naaltsoos yikáá ayiilá. 1700’s biyihah yę́ędą́ą́ʼ diyogí adaalyáʼígíí éí doołá daʼdziidaʼ, ałtsó daʼdiitʼód. 1804 biyihah yę́ędą́ą́ʼ diyogiʼ adaalyáʼígíí tʼéíłá daʼbiiʼooh (haʼshįįh niłtsógo daʼdzii). Bilagáana Hastiin Sam Day woolyégo Tséyígiʼ naalyéhé bahooghan yaʼsidah nitʼę́ę́hígíí Naabeehó yooʼadaalyáʼígíí bibeeldléí haʼyiizniil áádóó baʼnaʼhazníí. Díí éí tʼáadoo leʼé danílʼį́ bił hazʼą́ągo baʼnaʼhazníí.[4]

Akʼidahiʼniłí, ~1870 yę́ędą́ą́ʼ ályaa.

1822 biyihah yę́ędą́ą́ʼ éí Naabeehó diyogí adéíłʼį́į́hígíí bílaʼashdlaʼí doodaʼgo nidaʼyiiłnį́į́h, díí éí Santa Fe Trail ʼąąh adaadzágo. Áádóó 1850 biyihahgo yę́ędą́ą́ʼ éí diyogí yéigo íílį́į́hgo nidaʼhanį́į́h: óola $50 bąąh hilį́į́hígíí nidaháyiinį́į́łgo diyogí nidahanį́į́h.

1880s biyihah yę́ędą́ą́ʼ éí kǫʼ naʼałbąąsii bitiin Naabeehó bikéyahjįʼ chʼiʼnihahgo aalyá, áádóó éí Naabeehó diyogí adéíłʼį́į́hígíí yéigo ááʼaadzá. Asdzáá Kathy M’Closkey University of Windsor, Ontario Deeteel Bikéyahdi yaʼnaalnish, éí asdzáá anį́į́hgo éí 1890 dóó 1910 bitá yihah yę́ędą́ą́ʼ Naabeehó bikéyah bikáágo dibé bigháá ashtʼéʼ daalį́į́hígíí déí hoodzá; 800% beeʼdéí hoodzá. Naaná dibé bigháá tʼáá niłdiin ashtʼéʼ daalyáʼígíí nidaʼyiiłnį́į́hgo yéédaʼatłʼóóh, łágo Naabeehó tsííłgo daʼatłʼóóhgo kingo adaʼyiijáá.

Bilagáana naalyéhé yiiłnidahdi nééhígíí dóó naalyéhé yaʼnaazdáʼígíí éí Naabeehó diyogí déíʼtłʼóóhígíí nidaʼyiiłnį́į́h, 1894 biyiʼyihah yę́ędą́ą́ʼ C.N. Cotton Naabeehó diyogí déíʼtłʼóóhígíí adahaaskidgo naaltsoos bikáájiʼ baʼnáhanį́į́h. Hastiin Cotton woolyéígíí éí Naabeehó daʼatłʼóóhígíí yitáá gáágo díí átʼéego nizhǫ́ʼnigo daʼooʼtłʼóóh yiiłnígo diyogí yaʼnáyiiłnį́į́h. Naaná Hastiin J.B. Moore, 1897 biyihah yę́ędą́ą́ʼ ałdóʼ Naabeehó daʼatłʼóóhígíí yitáá gáágo díí átʼéego yiiłnį́į́hgo naagá nitʼééh. Doo akwii tʼéigo aalyágo éí doo diyogí naʼyiiłnį́į́hdaʼ łééh. Dibé bigháá doo akwii tʼéigo yiilchíígo ałdóʼ doo naʼyiiłnį́į́hdaʼ nitʼééh. Hastiin Moore naaltsoos catalog woolyéʼígíí bikáájįʼ Naabeehó bidiyogí adahaaskidgo bílaʼashdlá nidaʼyiiłnį́į́h, áádóó diyogí yiiz tłʼóóhígíí ałdóʼ bizhí daʼbikáá adaalyá. Díí átʼéego nidaʼiiłnį́į́hígíí bił beeʼdahózin diyogí ayiiláʼígíí. Naaná diyogí adaalyáʼígíí ałdóʼ “Caucasus patterns: gul” naʼhálingo adaalyá.

Naabeehó diyogí adéíłʼį́į́hígíí éí diyogí nidéíchʼááʼgo akwii shį́į́h ałʼááh átʼéego silį́į́h, akwii shį́į́h aałʼą́ą́h átʼé: “Two Gray Hills,” “Teec Nos Pos,” “Ganado,” “Crystal,” “Wide Ruins,” “Chinlee,” “Klagetoh,” “Red Mesa,” dóó “Storm Patterns” woolyégo patterns déí tłʼóóh.


bitsʼą́ą́dóó ééhózinii

  1. ^ Fakes, Counterfeits, Imitations, Reproductions... Navajo Rug Repair Co. 2 Yas Niłtʼees 2010.
  2. ^ A History of Navajo Rugs and Navajo Blankets navajotextiles.com. 2 Yas Niłtʼees 2010.
  3. ^ J.C.H. King, “Tradition in Native American Art” in The Arts of the North American Indian: Native Traditions in Evolution, ed. Paul Anbinder, Nííyóó Hahoodzo: Philbrook Art Center. 1986.
  4. ^ Marian E. Rodee. Old Navajo Rugs: Their Development from 1900 to 1940. Beeʼeldííl Dahsinil: Yootó Hahoodzo bi-University Press. 1983.