Naʼastsʼǫǫsí

nihookááʼ naaldeehii
Naʼastsʼǫǫsí  (Naʼatsʼǫǫsí) (Jį́ʼaniʼįįhí )
Ndaʼałkaahí bikʼehgo Peromyscus dóó Mus dóó Sigmodontinae daolyé
Nahasdzáán tʼáá siʼą́ą́ ńtʼę́ę́ʼ
naaldeehii daʼałchozhígíí

Naʼastsʼǫǫsí Bilagáana bizaadjí éí “mouse” wolyé. Dziłghą́ʼí bizaadjí éí “dlǫ́ʼistsʼǫǫsé” wolyé.

Naʼastsʼǫǫsí (éí doodaiiʼ éí naʼatsʼǫǫsí) éí bidił daazdoíjiʼ atah yisdzoh. Nááná éí tsin deigházhíjiʼ ałdóʼ atah yisdzoh. Naʼastsʼǫǫsí łizhinígíí éí jį́ʼaniʼįįhí wolyé ałdóʼ.

Naʼastsʼǫǫsí éí ákwíí shį́į́ áłʼąą átʼé: ndaʼałkaahí éí "Mus" dóó "Peromyscus" dóó "Sigmodontinae" deiłníigo dayózhí.

Diné Bikéyahdi naʼastsʼǫǫsí hadahóólįįdígíí

Náhookǫsjí kéyah dah siʼánígíí naʼastsʼǫǫsí hadahóólįįdígíí éí "Peromyscus" daolyé, nidaʼałkaahí bikʼehgo, áádóó éí 55 ánéelą́ą́ʼ ałʼąą átʼé.

Iʼnoolinígíí dóó bichʼiyą́

Díí naʼastsʼǫǫsí éí binááʼ ntsaa, áádóó éí dibéłchíʼíigo ndaashchʼąąʼ; bijáád dóó biteeldę́ę́ʼ éí daalgai łeh. Bitsʼíís éí 3–6 inch áníłnééz; bitseeʼ éí 2–8 inch áníłnééz dóó ditłʼoʼ.

Díí naʼastsʼǫǫsí éí tsin bineestʼąʼ deiłchozh dóó chʼil binááʼ dóó chʼosh yázhí deildeełgo naakai.

Tó wónaanídę́ę́ʼ naʼastsʼǫǫsí

Tó wónaanídę́ę́ʼ naʼastsʼǫǫsí éí "Mus" daolyé, nidaʼałkaahíkʼehjí. Nidaʼałkaahí ádaaníigo díí naaldlooshii éí Naakaii Łizhiní Bikéyahdi hadahóólįįd daaní; dííshjį́į́góó éí nahasdzáán tʼáá siʼą́ą́ ńtʼę́ę́ʼ bikáaʼdi dahólǫ́ — tʼáá hazhóʼó Shádiʼááhjí kéyah yistinígíí, ńléidi éí ádaadin. Díí naʼastsʼǫǫsí éí 40go da ałʼąą átʼé.

Dahináanii → Naaldeehii→ Bíígháán Dahólónígíí→ Biyaatsʼiin Dahólónígíí→ Bidił Daazdoígíí dóó Daʼałtʼoʼígíí→ Biishchʼid Dahólónígíí→ Náhookǫs biyaadi Hadahóólįįdígíí→ Tsin Deigházhígíí→ Naʼastsʼǫǫsí Ndahalinígíí ↓ Naʼastsʼǫǫsí dóó Łéʼétsoh Danilínígíí Łéʼétsoh gahjaaʼígíí Łéʼétsoh biniitsįʼtsohí Łeeyiʼ bitiiní Tooh łéʼétsoh Naʼastsʼǫǫsí (bijaateelí) Tsintah łéʼétsoh Naʼastsʼǫǫsíchilí Naʼastsʼǫǫsí (Shádiʼááhdę́ę́ʼígíí) Ghą́ą́ʼdiʼilii Hóółtseiigi naʼastsʼǫǫsí Naʼastsʼǫǫsí bitseeʼ dichʼízhí Naʼastsʼǫǫsí (tó wónaanídę́ę́ʼígíí) Naʼastsʼǫǫsí noodǫ́zígíí Łéʼétsoh Tábąąh łéʼétsoh Łéʼétsoh binááʼ ádiní Akétłʼóól yigházhígíí Łéʼétsoh nahashchʼidígíí

Díí naʼastsʼǫǫsí tsintahgi dóó tłʼoh dahólǫ́ǫgi naakai łeh, áádóó éí bílaʼashdlaʼii bikin dah naazhjaaʼígi ałdóʼ naakai. Azhą́ nihookááʼ naakai łeh ndi, łahda ndaʼałkǫ́ǫ́ʼ dóó tsinlátahgi naaldeeh ałdóʼ.

Iʼnoolinígíí dóó bichʼiyą́

Díí naʼastsʼǫǫsí éí ałʼąą áátʼeełii: łaʼ éí daalgai, łaʼ éí daalbá, náánáłaʼ éí daalchííʼ. Bitsʼíís éí 2–5 inch áníłnééz, bitseeʼ éí bitsʼíís aheeníłnééz.

Tó wónaanídę́ę́ʼ naʼastsʼǫǫsí éí tʼáá ałtso daʼałchozhgo naakai.

Shádiʼááhdę́ę́ʼ naʼastsʼǫǫsí

Shádiʼááhjí kéyah dah siʼánígíí bikáaʼgi naʼastsʼǫǫsí dahólónígíí éí "Sigmodontinae"-jįʼ atah daasdzoh. Łaʼ éí łéʼétsohgi ádaníłtso dóó naadoobooʼíinii ndahalin. Bitsʼíís éí 3–10 áníłnééz, áádóó éí łibá dóó diłhiłgo ndaashchʼąąʼ łeh.

Tʼáá díí tʼéiyá ndaʼastsʼǫǫsí daʼałchozh dóó daʼalghałgo naakai: łahda naaldlooshii yázhí (naʼashǫ́ʼii da) haalzheeh.

Ałdóʼ yídíiłtah...

---