Nahasdzáán

Nahasdzáán
kéyah yádiłhił biiʼ hólóní

1	ooljééʼ bináádááł
5.9736×10²⁴ kg	aniiłdas
12,756 km	áníłtso (ałnííʼ góneʼ ałtsádzohgo)
365di	jóhonaaʼéí yinaadááh

Nahasdzáán éí tááʼ góneʼ kéyah yiisdzo, jóhonaaʼéídę́ę́go beeʼwooltágo. Nahasdzáán éí ashdlaʼ góneʼ yiisdzo anłtsoʼígíí áádóó ʼąąłdasígíí éí tséébii góneʼ yiisdzoʼ. Latinjí éí "Terra" wolyé, áádóó bilagáana bizaadjí éí "World"; éí doodaiiʼ éí, "Blue Planet" wolyé.

Nahasdzáán bikáaʼgi éí ákwii shį́į́h ałʼááh nansé, naaldlooshi, tsídii, choosh, áádóó bílaʼashdlaʼí kédaʼhatʼį́ʼ. Tʼáádiʼ tʼéiyá kéyah bikáaʼgi ákwii tʼéigo adooléʼéʼ hólǫ́. Ndaʼałkaahí adaʼnį́ʼgoʼ éí 4.45 míiltsoh naháí yę́ędą́ą́ʼ nahasdzáán haazlį́į́h,^[1]^[2] áádóó bikáaʼgi adooléʼéʼ hólǫ́ʼniʼígíí éí ałaʼiʼ míiltsoh naháí yę́ędą́ą́ʼ haazlį́į́h. Nahasdzáán bikáaʼgi níłchʼi yáʼátʼéehii hoolééłgo bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ áádóóléʼéʼ daʼhiiná. Áádóó nahasdzáán bimagnetic field ałdóʼ nahasdzáán yééyaʼaholyáʼ, díí éí jóhonaaʼéí bitsʼą́ą́dę́ę́ʼ, éí doodaiiʼ tʼáá hádę́ę́ʼ łeetsoh biʼadinídíín (baʼatʼéʼígíí) naʼjį́ʼ kwiiłį́ʼ. Díí éí nahasdzáán yéénihaʼahólyąąʼ, áádóó naasgoʼ 0.5–2.3 ^[3] ^[4] míiltsoh naháígoʼ nahasdzáán bikáaʼgi iiná hólǫ́ doolééł. Ndaʼałkaahí adaʼnį́ʼgoʼ éí naasdiʼlé jóhonaaʼéí biháájiʼjin ałtso yididoołííł, aadi iinda jóhanaaʼéí nitsá doolééł áádóó nahasdzáán biníłchʼiʼ yiidoołgááł ^[5].

Nahasdzáá bikáaʼgi kéyah tectonic plate wolyéego hólǫ́ áádóó ałtsá dasdzo, díí nidaʼhadiʼnáʼgoʼ éí kéyah haʼdéísná hanį́ʼ łeeh. Áádóó 71% ánéelą́ąʼgo tónteel nahasdzáán bikáá hólǫ́. Nahasdzáán bikáaʼgi éí tó hólǫ́ áádóó díí bináʼjį́ adóóléʼéʼ hólǫ́: nanséʼígíí, naaldlooshii, bílaʼashdlaʼii, táyiʼjiʼ nidaakaígíí, chʼosh, dóó nidaatʼáhígíí. Nahasdzáán bikáaʼgi éí naakigo kéyah dóó tó yiistin, díí éí poles wolyéego beeʼwoojíʼ. Shádiʼááhjí kéyah yistinígíí (Antarctica wolyé), áádóó Náhookǫsjí Tó Niteel ałdóʼ tó yiistin, kéyahłáhgo yiistin.

Nahasdzáán biyiʼdi éí tsé diiłį́į́h dóó sidwohgoʼ naago, yéigo nidasígíí éí ałníʼdiʼ, áádóó naʼakwiinéʼ éí dooʼházhóʼnidazígíí. Tʼáá ałáh sidwohgoʼ naago. Kwii doo nahasdzáán bimagnetic field iiłį́ʼ.

Nahasdzáán éí ooljééʼ binaadááł áádóó nahasdzáán éí jóhonaaʼéí yiinaadááł, áádóó nahasdzáán naabááłgo jóhonaaʼéí yiininadah. Tsiʼdah daʼtsʼiʼ nahasdzáán 366.26di ninabááłgo jóhonaaʼéí yinaadááh^[6]. Nahasdzáán éí ałchʼįįdiʼgo nadiʼnééʼááhgo naabááł (23.4° beeʼnadiʼnééʼááh) ^[7], díí binináá naʼháí, dąąʼ, shį́ʼ, dóó akʼéʼ hólǫ́ nahasdzáán bikáaʼgi. Áádóó nahasdzáán ałníiʼgonáʼ tʼáá déísdohgo niʼnahah. Ooljééʼ éí nahasdzáán yiinaadááł, áádóó tónteel nahasdzáán bikáaʼgi hólǫ́ʼígíí éí naʼyiiłnaʼ, tóʼígíí déíhonátʼį́į́h tó biʼbąąhgoʼ áádóó tó yaʼhonátʼį́į́h ałdóʼ.

Nahasdzáán nadiʼnééʼááhígíí yahalnéʼ áádóó ooljééʼ ałdóʼ yaʼhólnéʼ. Nahasdzáánígíí nitsá, áádóó ooljééʼígíí tʼáá achʼiʼgo aniiłtso. Ooljééʼ naʼdiʼnééʼááhígíí éí Cassini’s third law yaʼhalnéʼ.

bitsʼą́ą́dóó ééhózinii

^ Newman, William L. Age of the Earth. usgs.gov. 21 Tʼą́ą́tsoh 2010.
^ Stassen, Chris The Age of the Earth. 21 Tʼą́ą́tsoh 2010.
^ Britt, Robert (2000-02-25). "Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?"
^ "Caltech Scientists Predict Greater Longevity for Planets with Life". Caltech. 2009-06-11. https://web.archive.org/web/20120330095748/http://media.caltech.edu/press_releases/13266. Retrieved 22 April 2010.
^ Carrington, Damian (2000-02-21). "Date set for desert Earth". BBC News. http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm. Retrieved 2007-03-31.
^ Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens. ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. pp. 12. ISBN 0-87590-851-9. https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html. Retrieved 2007-03-17.
^ Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens. ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. p. 8. ISBN 0-87590-851-9. https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html. Retrieved 2007-03-17.

Yágháhookáán biiʼ Hólónígíí

Jóhonaaʼéí	Mókiwii	Biinis	Nahasdzáán Ooljééʼ	Máaz	Séwes	Jíbitoo	Séetin	Yoowéinis	Néʼtoon	Tłóotoo	Haʼooméya Maakiimaakii	Ééwis

[1] Newman, William L. Age of the Earth. usgs.gov. 21 Tʼą́ą́tsoh 2010.

[2] Stassen, Chris The Age of the Earth. 21 Tʼą́ą́tsoh 2010.

[3] Britt, Robert (2000-02-25). "Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?"

[4] "Caltech Scientists Predict Greater Longevity for Planets with Life". Caltech. 2009-06-11. https://web.archive.org/web/20120330095748/http://media.caltech.edu/press_releases/13266. Retrieved 22 April 2010.

[5] Carrington, Damian (2000-02-21). "Date set for desert Earth". BBC News. http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm. Retrieved 2007-03-31.

[6] Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens. ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. pp. 12. ISBN 0-87590-851-9. https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html. Retrieved 2007-03-17.

[7] Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens. ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. p. 8. ISBN 0-87590-851-9. https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html. Retrieved 2007-03-17.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]